مقاله بررسی مفاهیم و اصطلاحات مشاوره در مثنوی معنوی مولانا

دانلود مقاله بررسی مفاهیم و اصطلاحات مشاوره در مثنوی معنوی مولانا

مقدمه:

در این نوشتار سعی بر آن است که برخی از مفاهیم مشاوره و اصطلاحات رایج روزمرة مشاوره و هم‎چنین برخی از رویکردهای اصلی مشاوره با زبان شعر و از دیدگاه جلال‎الدین محمد بلخی ملقب به مولانا بیان می‎شود. بسیاری از آنچه که امروز مشاوران و روانشناسان بیان می‎کنند هر کدام به نوعی در آثار مولانا تجلی پیدا کرده‎اند.

مثنوی مولوی دریایی است ژرف و بسیاری از نظریه‎ها و تکنیکها و مهارتهای مشاوره با زبان زیبای شعر در آن آورده شده است و ریشة بسیاری از نظریه‎های مشاوره و روان درمانی را مخصوصاً رویکردهای شناختی را می‎توان در مثنوی مولانا یافت. در این تحقیق پس از تعریف و ارائة مفاهیم و اصطلاحات رایج در مشاوره سعی شده است که مصداقهای این مفاهیم در مثنوی معنوی یافته و با این اصطلاحات تطبیق داده شوند. در ارتباط با اهمیت مشاوره و فوائد آن در آثار مولانا و هم‎چنین خصوصیات یک مشاور اشعار و ابیات بسیاری آمده است که در این تحقیق سعی شده به طور نسبتاً کاملی به تمامی آنها اشاره شود.

–

پیشینة نظری تحقیق:

در این فصل هر یک از مفاهیم و اصطلاحات مورد بحث را به طور نسبتاً گسترده‎ای تشریح نموده تا معنی هر یک از این مفاهیم به طور روشنی معلوم گردند.

–

مشاوره:

مشاوره تعاملی بین مراجع و مشاور است که بدانوسیله به مراجع کمک می‎شود تا پس از شناخت خویش تصمیمات معقول و مقبولی اتخاذ کند. به بیان دیگر مشاوره جریان بحث و بررسی مشکلات و مسائلی است که مراجع با آنها مواجه است و علاقمند به طرح آنها می‎باشد. مراجع از طریق بحث و گفتگو دربارة مشکلش با مشاور در یک جریان رابطة مشاوره‎ای توأم با درک و تفاهم به خودشناسی و کشف راه حلی موفق می گردد و سرانجام تصمیم معقول و مناسبی اتخاذ کند.

مشاوره به دو صورت فردی و گروهی انجام می‎گیرد. شرکت فعال مراجع و مشاور و تعامل بین آنها از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است. مراجع معمولاً فردی است که با مشکلی مواجه است و مشاور نیز فردی است که در حل مشکلات روانی تخصصی دارد. اهداف مشاوره متنوع و متعدد هستند و نوع آنها به موضوع مشاوره و وضعیت مراجع و مشاور بستگی دارد.

مشاوره یک فرایند یادگیری شخصی است که در آن مشاور به مراجع در شناخت خود و مبنای رفتار و اولویتها و بررسی نگرشهایش نسبت به محیط و نیز جریان اصولی تصمیم‎گیریهایش کمک می‎کند.

در این فرایند مشاور، مراجع را در تعدیل و تغییر ادراکاتش نسبت به اهداف و یا نسبت به خودیاری می‎دهد و در مواردی هم او را از پی‎آمدهای تصمیماتی که نیل به اهداف را دشوار و یا غیرممکن می‎سازد آگاه می‎سازد. نوع  مشکل مراجع ممکن است در زمینه‎های شخصی، خانوادگی و محیطی و شغلی یا حرفه‎ای بوده باشد. مشاوره یک رابطة حسنة یاری دهنده است که در آن رابطة حسنه هستة اساسی کار است و یاری رساندن هدف نهایی فرایند مشاوره است.

کار و عمل مشاوره متضمن به کار بستن اصولی است که منتج از تکنیکها و یا نظریه‎هایی است که با روش علمی تکوین شده‎اند. مراجع با کمک مشاور، انتظارات و توانایی‎ها و محدودیتهای خود را می‎شناسد و روابط خود را با دیگران بهبود می‎بخشد. از اطلاعاتی که دربارة ‌مراجع گردآوری می‎شود برای شناخت بهتر او و ارائة راه‎حلهای عملی استفاده به عمل می‎آید. برای انجام مشاوره، مشاور و مراجع باید در زمینه‎های گوناگون آمادگی کافی داشته باشند. وجود آمادگی آغاز و ادامه مشاوره را تسهیل می‎کند.

–

مصاحبه مشاوره‎ای:

مصاحبة مشاوره‎ای رابطه رویارویی بین دو نفر است که بدانوسیله مشاور می‎کوشد مراجع را در حل مشکلات و یافتن اهداف زندگی یاری دهد. لازمة مصاحبة مشاوره‎ای وجود رابطه‎ای رویاروی بین مراجع و مشاور است این رابطه جنبة عاطفی و نیز عقلی دارد.

برای انجام مصاحبة‌ مشاوره‎ای تسلط طرفین به گویایی ضرورت دارد. مصاحبة مشاوره‎ای نوعی هنر است و باید آموخته شود. مصاحبة مشاوره‎ای فعالیتی هدفدار است که از عادات خاص توانایی‎ها، مهارتها و روشها تشکیل می‎شود. برخی از این عادات از طریق کوشش و خطا آموخته می‎شوند و برخی از آنها را باید از طریق تجربه و عمل فراگرفت. مصاحبة‌ مشاوره‎ای می‎تواند اهداف زیر را داشته باشد: ۱- کسب اطلاعات دربارة مراجع به منظور شاسایی نوع  مشکل ۲- ارائه اطلاعات به مراجع و تشویق او به تفکر دربارة مشکل برای یافتن راه‎حلهای احتمالی و کمک به مراجع برای خود‎- فهمی و خود‎-رهبری.

مشاوره از طریق مصاحبة مشاوره‎ای صورت می‎گیرد از این‎رو مشاور برای کمک به مراجع باید نحوة انجام مصاحبة‌ مشاوره‎ای را به خوبی فراگیرد. برای انجام و ادامة مصاحبةمشاوره‎ای باید شرایطی رعایت گردد که عبارتند از ایجاد رابطة حسنه، رازداری، پذیرش غیرشرطی مراجع، درک مراجع و مشکل او و تهیة ‌شرایط محیطی مطلوب. تمام این موارد هر یک به نوبة‌ خود در انجام و ادامة مصاحبة مشاوره‎ای موفقیت‎آمیز دخالت مؤثری دارند.

رازداری: عامل مهمی که در موفقیت مشاوره اهمیت دارد رازداری یا پنهان نگهداشتن مطالب مطرح شده در جلسات مشاوره از دیگران است. مراجع که انتظار دارد مشاور راز و مشکل او را نزد دیگران فاش نسازد و تا زمانی که نسبت به مشاور چنین اعتمادی پیدا نکند از طرح و بحث عمیق دربارة مشکلش خودداری خواهد کرد. بدین لحاظ یکی از مهمترین عواملی که در موفقیت مشاوره تأثیر بسزایی دارد رازداری و پنهان‎ نگهداشتن احساسات و مشکلات مراجعان از دیگران است. از نظر ایجاد اعتماد به مشاور، مراجعان با یکدیگر تفاوت دارند برخی از مراجعان به زودی و به آسانی به مشاور اعتماد می‎کنند و مسائل و مشکلات خود را با او در میان می‎گذارند. تعدادی از مراجعان نیز ممکن است در زمینة ایجاد اعتماد به مشاور دچار شک و تردید شوند. در این حالت شاید مقصر اصلی خود مشاور باشد زیرا نتوانسته است اعتماد مراجع را جلب کند و یا اینکه در گذشته در مورد مراجعان دیگر رازدار نبوده و مسائل و مشکلات آنان را با دیگران در میان گذارده است. اگر مشاور دربارة احساسات مراجع با دیگران به گفتگو بپردازد یا نام و مشخصات مراجع را برای دیگران بازگو کند و یا مشکل او را بدون اجازه‎اش با والدین در میان گذارد موجب سلب اعتماد مراجع نسبت به مشاور می‎گردد.

مشاور و مراجع توأماً تعیین می‎کنند که کدام قسمت از مطالب بحث کاملاً سری و محرمانه هستند و یا کدام بخش از گفتار را می‎توان احتمالاً با افراد خاصی در صورت ضرورت در میان گذاشت یعنی با اجازه و موافقت قبلی مراجع مشاور می‎تواند اطلاعاتی را در دسترس افراد خاصی قرار دهد و از آنان برای حل مشکل مراجع استمداد کند.

به عقیدة رن[۱] (۱۹۵۲ و ۱۹۷۰) هر موضوعی که در جلسة مشاوره‎یی مراجع و مشاور مورد بحث قرار می‎گیرد در زمرة مطالب محرمانه و سری تلقی می‎شود و هیچ قسمتی از آنها نباید بدون اجازه و موافقت قبلی مراجع با فرد یا افراد دیگری مطرح گردد. موضوعاتی را که مراجع نمی‎خواهد دیگران از آن مطلع شوند مشاور به هیچ عنوان نباید با دیگران در میان گذارد. به منظور اینکه مشاوره حداکثر تأثیرگذاری را داشته باشد مراجع باید نسبت به این موضوع اطمینان خاطر پیدا کند که هر آنچه به مشاور می‎گوید در نهایت رازداری با آن برخورد خواهد شد. کمال مطلوب این است که مراجع با رازداری کامل روبرو گردد و در این صورت آزاد است تا به راحتی همراه با مشاور به کشف تاریک‎ترین زوایای ذهن خود و بحث در مورد جزئیات محرمانه‎ترین افکارش بپردازد.

–

همدلی:

مشاور باید نخست با ایجاد رابطة حسنه و ایجاد محیطی گرم و صمیمی اضطراب اولیة‌ مراجع را کاهش دهد به طوری که مراجع بتواند دربارة خود و مشکلش در نهایت آرامش و امنیت صحبت را آغاز نماید. برای ایجاد رابطة حسنه مشاوره‎ای شرایطی از جمله داشتن روابط گرم و پذیرا و هم‎چنین همدلی بامراجع باید رعایت گردند. همدل بودن به معنی همراه بودن با مراجع است و در نتیجة این همدلی محیط اطمینان برانگیزی به وجود می‎آید که در آن مراجع احساس مهم بودن و در امان بودن می‎کند. در چنین محیطی است که مراجع می‎تواند در مورد خصوصی‎ترین اسرارش، درونی‎ترین احساساتش و چیزهایی که برای او بیشتر دردآور است و آنقدر خصوصی است که جرأت بازگو کردن آن را نزد دیگران ندارد صحبت کند. برای اینکه مشاور بتواند رابطة گرمی با مراجع داشته باشد باید با او دوستانه برخورد کند و به او توجه کند، به او اهمیت دهد و با او واقعی و روراست باشد. از این طریق اطمینان میان مشاور و مراجع افزایش می‎یابد و مشاور نیز جهان را به همان صورتی تجربه می‎کند که مراجع احساس می‎کند.

مشاور باید به هر چیزی که مراجع می‎گوید به دقت گوش دهد و با هر حرکت مراجع خود را با او تطبیق دهد. این همان چیزی است که آن را همدلی می‎گویند.

–

ارتباط غیرکلامی:

در ارتباط مشاوره‎ای علاوه بر استفاده از زبان برای انتقال پیامها یک سری از پیامها به صورت غیرکلامی رد و بدل می‎شوند که یک مشاور با تجربه می‎تواند با مشاهدة دقیق حرکات، طرز حرف زدن، نحوة لباس پوشیدن، نحوة‌ آرایش کردن و ‎… اطلاعات بسیار ارزنده‎ای را از مراجع به دست آورد. در بعضی مواقع ممکن است این ارتباطات غیرکلامی اطلاعات بیشتری را نسبت به ارتباط کلامی عاید مشاور کنند در انتقال یک پیام همراهی رفتار غیرکلامی مانند حرکت چشم،‌ حالتهای صورت و وضعیت بدن اطلاعات مفیدی را به همراه دارند.

–

ناخودآگاهی:

مهمترین قسمت ذهن که نقش بسیار حساسی در نظریة روانکاوی دارد ناخودآگاهی است. تا زمان فروید[۲] روانشناسان و فلاسفه پدیده‎های فکری را ارادی و نتیجة ضمیر خودآگاه انسان می‎پنداشتند. اما فروید اولین کسی بود که به صراحت از روان ناخودآگاه و چگونگی تشکیل و تجلیات آن سخن راند. به نظر فروید قسمت اعظم رفتارها به وسیلة نیروهایی هدایت می‎شوند که اصلاً از آنها آگاه نیستیم. این نیروهای ناخودآگاه عبارتند از غرایز، آرزوها، خواستها و غیره افکار ناخودآگاه برخلاف افکار نیمه خودآگاه فقط به شکلهای نمادین و مبدل وارد خودآگاهی می‎شوند. ناخودآگاهی از احساسات، تمایلات و حالاتی به وجود آمده است که در کنترل اراده نیست و به قوانین منطقی، زمان و مکان محدود نمی‎شود. محتویات ناخودآگاهی برحسب زمان رویداد تنظیم نمی‎شوند و با سپری شدن زمان نیز از بین نمی‎روند. درک رابطة زمانی برعهدة ضمیر خودآگاه است. در ضمیر ناخودآگاه چون بازرسی وجود ندارد اعمالی مثل نفی، شک کردن و تفاوت در میزان قطعیت وجود ندارد. فعالیت ضمیر خودآگاه مبتنی بر اصل لذت است و از قلمرو اخلاق پافراتر می‎گذارد و با واقعیتهای خارجی ارتباطی ندارد.

به اعتقاد ارنست جونز[۳] ضمیر ناخودآگاه بخش وسیعی از کل روان را تشکیل می‎دهد که هیچ‎گاه خودآگاه نبوده است و یا اگر قبلاً ناخودآگاه بوده است حال واپس زده شده است. فعالیتهای ضمیر ناخودآگاه بسیار قویتر از فعالیتهای ضمیر خودآگاه است و قادر است که عمیقاً‌ در افکار و عواطف و حتی شرایط جسمانی فرد تأثیر گذارد بدون آنکه خود شخص متوجه آن شود. به عبارت دیگر فشارهای ناخودآگاهی مدام می‎کوشند تا به صورت خودآگاه تجلی کنند.

–

فهرست مطالب

  فصل اول     ۱
۱- مقدمه     ۲
۲- نیاز احساس شده در مورد مسئله     ۳
۳- هدف کلی و اهداف جزئی     ۳
۴- روش انجام تحقیق     ۴
۵- تعریف واژه‎ها     ۵
فصل دوم     ۸
۱- پیشینة نظری تحقیق     ۹
۲- پیشینة عملی تحقیق     ۱۶
فصل سوم     ۲۱
۱- مولوی و مفهوم مشاوره     ۲۲
۲- اهمیت مشاوره در مثنوی معنوی ۲۳
۳- ویژگیهای مشاور از دیدگاه مولانا     ۲۶
۴- رازداری     ۳۰
۵- مولانا و مصاحبة مشاوره‎ای     ۳۴
۶- همدلی در مثنوی مولانا     ۴۰
۷- مولانا و ارتباط غیرکلامی     ۴۴
۸- مولانا و ناخودآگاهی     ۵۰
۹- پیشنهاد برای تحقیقات آینده     ۵۴
۱۰- محدودیتهای تحقیق    ۵۵
۱۱- منابع     ۵۶